Week 27, 2013

.

Waarom zou ik 100 willen worden? Om ruimschoots grootvader te kunnen worden. Om nog heel lang te kunnen meemaken hoe de wereld verandert. (Hoe zal de wereld er over ongeveer 50 jaar uitzien? Ben zeer benieuwd!) Om nog veel te kunnen doen, en dat zonder me te haasten. Om goed te leven, - want zonder dat zal het sowieso niet lukken. En uiteindelijk is de belangrijkste reden dat ik van het leven hou en er zo lang mogelijk deel van uit wil maken, - zij het niet om het even hoe...

Herbronnen in de natuur en toch digitaal blijven opereren: hoe beide werkelijkheden met elkaar te verzoenen? Kun je zeggen dat de aarde er een dimensie bij heeft gekregen doordat wij wereldomvattend digitaal zijn gegaan? Is er dan wel sprake van een tegenstrijdigheid? Hooguit een spanningsveld!

Er is iets merkwaardigs met het ideaal van duurzaamheid. Niets in het leven is duurzaam, en evolutie en andere vormen van ontwikkeling zijn altijd slechts mogelijk (geweest) omdat niets hetzelfde blijft. (We zouden er zelf niet eens geweest zijn!) Hoe kunnen we dan duurzaamheid willen?

.

Week 26

.

Wie een leer als oplossing heeft voor zijn existentiële onvrede, zal alsmaar moeten blijven studeren; de existentie houdt zich niet aan een leer. Wat anders is nodig, iets dat ik elke dag bij de hand heb, iets dat ik ben.

Met het verdwijnen van godsdienst verdwijnt ook de hoop op later geluk. Gevolg: geluk nu! Deze eis is even frustrerend als onwerkelijk. Wat dan?

Alleen door te begrijpen wat ik meemaak, wordt het voluit tot een ervaring!

.

Week 25

.

Betekent het talig worden van het bewustzijn ook dat het reflexief wordt?

Uiteindelijk gaan we dood, en wat heeft het dan uitgemaakt wat ik heb gedaan, hoe ik heb geleefd en gedacht? Niemand krijgt een afrekening, behalve die van de begrafenisondernemer.

Amor fati. Is het wel wenselijk de hele wereld te willen omarmen? Is het niet juist zaak om een gewenste wereld te creëren? En maakt dat filosofie, als handlanger van menswaardigheid, niet per definitie tot een vorm van wensdenken?

Wil ik mijzelf begrijpen, dan zal ik een ‘wij’ mee moeten denken, en méér nog een ‘zij’ of een meervoudig ‘het’: de bovenpersoonlijke structuren en systemen waarvan ik zelf niet de auteur ben, maar die wel mijn leven ensceneren, en waarbinnen ik een vanzelfsprekende rol speel, vooral wanneer ‘het’ ongedacht blijft.

Wat gaat er mis wanneer we cultuur niet langer als spel zien? – met name in creërende zin. Immers, wat is cultuur minder dan een creatie? – een creatie die ook anders kan, mits we het spel van worden en tenietdoen blijven spelen.

Ik heb een simpel doel voor ogen: 100 worden. Het mooie van dit ideaal is: wanneer het niet gehaald wordt, ben ik er zelf niet bij om het te betreuren. En verder is het een stimulans om alles wat met goed leven te maken heeft in acht te nemen, teneinde ooit het eeuwfeest te kunnen vieren: in gezondheid, zonder onnodige stress (ook niet over 100 worden), van het leven genieten, er zijn voor anderen, vitaal en levenslustig leven, en mij inzetten voor een gunstig leefklimaat, wat betreft sociale gerechtigheid en milieu, - dat zal immers mijzelf en ook anderen na mij ten goede komen. Reeds als gedachte-experiment trekt de wens om 100 te worden alles te voorschijn wat met levenskunst te maken heeft!

Het ‘nut’ van opheldering en bijstelling van voor-oordelen: verkeerde, niet-kloppende opvattingen kunnen mogelijke ervaringen ontoegankelijk maken.

.

Week 24

.

Juist omdat het leven geen intrinsiek doel heeft, behalve overleven en voortplanting, kunnen er vele doelen worden gesteld én daadwerkelijk gemaakt. Er is ruimte om geesten te laten waaien zonder dat zij onmiddellijk schipbreuk lijden op de werkelijkheid.

Elk artefact cultiveert, in de omgang ermee, een menselijke mogelijkheid; het is ook de realisatie ervan. Omgang met artefacten is dus niet onschuldig. De vraag is: welke mogelijkheden wil ik tot gestalte laten komen door mij te cultiveren?

Gezond egoïsme. Hoe verkeerd is ‘ego’? Duidt ik-preoccupatie niet op een nog-niet, op het besef dat méér mogelijk is, op nog niet gerealiseerde potentie van een organisme dat in naam van een ‘ik’ groeiruimte zoekt?

‘Oorspronkelijke geest’, begrepen als ruimte (laten) aan mogelijke vormen van bewustzijn: gaat het dan om een altijd al aanwezige geest? Of is hij eerder resultaat? Is geest, hoe oorspronkelijk ook, niet tevens een worden, zoals alles in de natuur?

Zolang ik nog niet zonder boeken en schrijven kan, ben ik nog verslaafd aan nog-niet.

.

Week 23

.

Om een stap verder te zetten ontbreekt het filosofen in de Westerse traditie aan ervaring met meditatieve praktijken.

Leven, ook het persoonlijke, gaat van evenwicht naar evenwicht, met tussendoor – en onvermijdelijk – periodes van ontwrichting, desoriëntatie en, als het meezit, vervellen.

Recept om burger te worden van een wereld met toekomst: een dialectische leef- en denkwijze, oftewel de bereidheid om zich te laten verrassen en uitdagen, telkens weer, door nieuwe ervaringen en het ongedachte, ook wanneer zij dwingen om alles te herzien of opnieuw te beginnen. Geen enkele invloed bij voorbaat buitensluiten. Geen enkele opvatting tot fort maken. Denken zonder onbetwistbare zekerheden. En toch telkens willen affirmeren dat het leven de moeite waard is, - mits dat niet slechts een gedachte is! Want alleen vanuit levensbeaming heeft de wereld toekomst, - hoe anders welwillend ruimte te houden voor verandering?

Met het leven is niets mis; wel met sommige opvattingen over het leven.

Maakt de afwezigheid van een God of van een bovennatuurlijke orde de rechtvaardiging van morele waarden onmogelijk? Is de natuur zo verschrikkelijk?

Amor fati. De wereld is een werkelijkheid in wording. Leven vanuit een diepe acceptatie van wat is, betekent dus niet: aanvaarden dat de wereld blijft zoals zij is, maar juist dat zij in verandering verkeert, onophoudelijk. En menselijk handelen is deel van die verandering.

Filosofen in de media: wat maakt hun commentaar méér dan een (naar we mogen hopen) geïnformeerde en enigszins doordachte mening? Wat maakt anderen minder geschikt om zo’n mening te produceren? Is 'filosoof' iets anders dan een poging om autoriteit te ontlenen aan een eerbiedwaardige traditie zonder dat daarmee ook maar iets gezegd is over de inhoud?

.

Week 22, 2013

.

Als moraal niet iets typisch menselijks is, maar in aanzet reeds te constateren bij (andere) dieren, ontwikkeld in eerdere stadia van evolutie, waarom zou de zinvraag dan voor mensen een kwestie van levensbelang zijn en beslissend voor moraal? Als apen niet klagen over zinloosheid, waarom zouden mensen het dan wel doen? Is dat omdat in mensen zich de rede heeft ontwikkeld, zodanig dat we ons de vraag kunnen stellen en überhaupt op het idee van zinloosheid kunnen komen? Maar zegt de zinvraag dan iets over het leven of over de rede? Met andere woorden, wat zegt het over de zinvraag en over het belang van een antwoord erop, wanneer de hele kwestie puur een menselijke aangelegenheid is?

.

Week 21

.

Vaders die hun kinderen vermoorden en vervolgens de hand aan zichzelf slaan, - is het nodig Medea erbij te halen om te begrijpen wat er gaande was?

‘Spirituele ontwikkeling’ is slechts een zinvolle term wanneer zij meer omvat dan het geestelijke, d.w.z. denken, verbeelding en goede voornemens.

Ik snap te weinig van mensen om aan politiek te kunnen doen.

Zolang ik nog teksten nodig heb, of meen nodig te hebben, leef ik nog niet voluit, leef ik nog als een leerling.

.

Week 20

.

Hedendaagse kunst. De zucht naar originaliteit is stuitend geworden. Wie niets te melden heeft probeert origineel te zijn.

Geloof in de waarheid: de beleving van de werkelijkheid altijd spelen via de band van het idealiserende denken, - alsof er slechts werkelijkheid is in zoverre er waarheid is.

De werkelijkheid zien in termen van referentiekader, van mens- en wereldbeeld, van principes en ontologie: de preoccupatie van een filosoof. Spelen zij de rol die hij eraan toekent? Of zijn zij het fabrikaat van zijn overschot aan denkenergie, gecombineerd met de poging greep te krijgen op het veranderlijke leven?

.

Week 19

.

Onthouding. ‘Dit is vredig, dit is verheven, namelijk het tot rust komen van alle drijfveren, het verzaken van alle bezit, de vernietiging van de begeerte, passieloosheid, ophouden, nirvana.’ Waarom 'ophouden' als bestemming? Vanwaar die hang naar passieloosheid, als het hoogste? Hoe kwam de Boeddha zo negatief over begeerte, bestempeld als de bron van onrust en lijden? Is het omdat hij als 35-jarige gemoedsrust wilde?

Geest als evolutionair product. Niet alleen heeft de geest zich moeten ontworstelen aan de macht van het lichaam; ook heeft het denken zich moeten vrijmaken van de betovering door de verbeelding, toen lichaam en geest nog poëtisch met elkaar verweven bleven.

. 

Week 18, 2013

.

Het ongedachte van het subject/object-denken. Het ik-zeggen is een zich isoleren binnen een interdependente verbondenheid die hoe dan ook de basis zal blijven voor het functioneren van een organisme, - ook al meent het ik op zichzelf te staan, en nog erger: wanneer het meent denkend tegenover al het andere te staan.

Kunst & literatuur zeggen niet zoveel over onze dagelijkse realiteit, als wel over de staat van onze verbeelding.

Het behang van de wereld. Wat gebeurt er wanneer wij geletterd raken? Een onachterhaalbare kwestie, vergeven als we zijn door denktaligheid. Een onafzetbare bril opgekregen.

.

Week 17

.

[Wat betekent het om te (willen) leven vanuit een diepe acceptatie van het leven?]

.

Week 16

.

Wat is ‘echt’ leven? Hoe ziet dat eruit, en waarmee contrasteert het? Of is het onzinnig om van ‘echt’ leven te spreken?

Migratie, ook existentiële, ontkomt niet aan vervreemding, en de moeizame poging zich opnieuw thuis te voelen, op een plek of in het leven überhaupt.

.

Week 15

.

Vrije wil: niet in wat we willen, maar wanneer.

Ecce homo. Zonder verstand zouden we vergankelijkheid simpelweg leven. En vergankelijk blijven wij, net als al het andere. Om dit besef binnen natuurlijke proporties te houden, zullen we een omgang moeten vinden met het vermogen dat ons de vergankelijkheid van het leven doet realiseren en dat ons de zinvraag doet stellen. (Immers, zonder verstand evenmin de zinvraag.) Hoe lichamelijkheid en verstand zo te integreren dat de laatste niet wegwiekt in angstrijke fantasieën, in de zinledigheid van een geestelijk niets of in de schijnoplossing van bovennatuurlijkheid? (Wellicht dat meditatieve praktijken daaraan kunnen bijdragen, evenals het gevolg geven aan onze natuurlijke behoeften, zoals voortplanting, gecombineerd met een niet aflatende passie voor waarheid.)

.

Week 14, 2013

.

Mensopvatting. Veel levenskunstige teksten en adviezen blijven vruchteloos, omdat wordt nagelaten te onderzoeken wat het ‘materiaal’ is waarmee gewerkt wordt: wie of wat is de mens? Of het blijft beperkt tot de particulariteiten van deze of gene privé-persoon, uitvergroot naar iedereen. Hoe zouden we van het leven een kunstwerk kunnen maken, als we niet willen weten hoe we in elkaar steken als mens, waar we naar op zoek zijn, en wat het betekent om zich deze vragen te stellen?

Oneindige onvrede. Is het utopische denken niet een erfenis van Plato gecombineerd met monotheïsme? Kennen niet alle vormen van monotheïsme een messiaanse hoop op de mogelijkheid van een verloste werkelijkheid, met een eindtijd als horizon? En valt er te ontkomen aan deze onvrede wanneer zij bij voorbaat is ingebouwd in de wijze waarop het bestaan wordt opgevat, namelijk als fundamenteel tekort schietend, gemeten aan volmaakte ideeën? Het geloof in een ware werkelijkheid kan niet anders dan de bestaande misprijzen of negeren.

.

Week 13

.

Ruimte laten. Kan ik mij in mijn aandacht, in aandachtig zijn, ‘terugtrekken’? Zodat ik kan laten gebeuren wat zich voordoet, in mij en buiten mij, als wolken tegen een blauwe hemel, zonder mij er blindelings mee te identificeren en er quasi-automatisch in mee te gaan? Is dat mogelijk? En zo ja, wenselijk? - gelet op het laten...

Is het ‘ik’ iets anders dan het ‘agens’ van aandacht? ‘Ik’ als de bedrijvende van aandacht, de aandachtgever, - ook al dat niet iets of iemand.

Te bestaan is goed, is definiërend voor het goede als waarde, - en in die zin fundamenteel: een grondwaarde.

.

Week 12

.

Waarom zou ik waarde hechten aan de uitleg die iemand geeft van een levensopvatting die niet de zijne is? – behalve in ideehistorische zin, en dan nog. Hoe zou hij kunnen inleiden in de existentiële noodzaak ervan?

Wijsgeer zijn: in een persoonlijk onderzoek existentieel relevante kwesties opnieuw doordenken vanuit de diepte & sensitiviteit van het eigen vragen.

Wat zegt het dat er mensen zijn met een levensopvatting die volkomen anders is dan de mijne, terwijl zij toch mens zijn zoals ik? Hoe kan het verschil soms zo groot zijn, dat het lijkt alsof we in een ander universum leven? Wat zegt dat over de aard van levensopvattingen? Zijn zij dan niet per definitie relatief? En gerelateerd waaraan?

Bestaan als foutmelding. Hoeveel in onze cultuur is (nog) doortrokken van oerschuld en erfzonde, als basisaanname over hoe wij als mensen in elkaar steken? Alsof het leven in de grond een probleem is en je eigen bestaan iets om je schuldig over te voelen! – een ongemerkt obstakel voor levenliefhebbend leven.

.

Week 11

.

Levensbeaming. De enige metafysica om te overwinnen is de constructie van bovennatuurlijke realiteiten.

Levenskunst. Inderdaad, wat voor waarde hebben tips en ‘pastorale’ adviezen? Is niet voor alles een levensvisie van belang en hoe deze tot ethos, tot levenshouding te maken?

De werkelijkheid behangen met woorden. Mijn zoontje van zeven: ‘Nu ik kan lezen, ziet de wereld er opeens heel anders uit!’. O wonder! Ja!, en ook jammer, zeg ik, een onherroepelijk vaarwel. Wat gebeurt er wanneer wij geletterd raken?

.

Week 10

.

Mensonwaardige realiteiten (zoals religieus geïnspireerde twisten of onderdrukking) bestrijden met verwante, doch vreedzame middelen (zoals filosofie, kunst en spirituele vernieuwing): slechts denkbeeldig?

Nihilisme. Subject/object-denken gebeurt vanuit zelfisolering van de kenner, - een positie die vanzelf de zinvraag oproept, zoals eenzaamheid dat ook doet, want losgesneden van elke zingevend verband.

Denkprimaten. Hoe kan het subject/object-denken vergeten dat we reeds vertrouwelijk omgaan met de dingen waarnaar het denkend een brug wil slaan, alsof er een kloof zou bestaan? Hoe kan het menen dat de beleving een afgeleide is?

Wat maakt verschillende interpretaties mogelijk? Dat wat voorafgaat aan interpretaties, voordat het als ‘iets’ wordt geduid, maar wel beleefd: de werkelijkheid van het ‘ding op zich’, leeg van denktaligheid.

.

Week 9, 2013

.

Is het een teken van onvermogen om niet méér te willen dan er is? Is het filosofische bijziendheid? - in een poging de wereld kloppend te krijgen. Of is het onwetendheid? Valse tevredenheid? Ruimtevrees!

Enthousiasmos. Waar het geloof in het bovennatuurlijke heerst, is nog onvoldoende ‘wereld’, als gerealiseerde geest. Anders gezegd: er is Heilige Geest (in welke formulering dan ook) zolang de menselijke geest zich nog onvoldoende heeft gerealiseerd in een wereld die de mens waardig is. En Hij is nodig om het karwei alsnog te klaren, - zonder bezieling zal het niet lukken. Onnodig om te zeggen dat je er dan maar beter in kunt geloven.

Transcenderen, in de zin van zelfoverschrijding, is eigen aan de menselijke geest, en vindt zich terug in de kennis die de mens ontwikkelt en in de wereld die hij zich creëert. Religie, in zoverre zij het bovennatuurlijke beoogt, is transcendentie die in zelfvergetelheid is gaan geloven in creativiteit, zij het met een verwisseling van afzender. 

.

Week 8

.

 

Hoe het ‘werkelijk’ zit, op zichzelf, los van mijn percepties en opvattingen als mens, weet ik niet. Het enige waar ik zeker van ben, is dat het bestaan er is en dat ik er onderdeel van uit maak. Wat ik van het bestaan weet is geconditioneerd door mijn organisme, door mijn kenvermogens (in meest uitgebreide zin) en door mijn omstandigheden, - de menselijke conditie (inclusief de resultaten van menselijke kenvermogens). Het is des mensen om zich af te vragen wat de levensbetekenis is van onze ervaringen met het bestaan en van de kennis die we erover opdoen, - oftewel wijsbegeerte. De vraag naar levensbetekenis is niet alleen een persoonlijke; ook op cultureel niveau manifesteert zich de vraag. Bijvoorbeeld in de vorm van beelden (de kunsten) en rituelen (religie). De vraag bevraagt het existentieel referentiekader waarin we hebben leren denken en waarderen. Met de verandering van de cultureel-maatschappelijke omstandigheden dringt zich ook de noodzaak op om het heersende referentiekader te her-denken, bij te stellen, en eventueel volledig te vernieuwen.

Ongedachte. Menselijk bewustzijn organiseert en cultiveert zich in spelvorm, een spel met regels, waarvan we gaandeweg vergeten dat het een spel was.

Belangrijker dan een wereldvisie of een referentiekader, belangrijker zelfs dan authenticiteit, is het (zich) realiseren van de ‘leegte’ van alles, vrij van een vaste betekenis.

Hoe komt dat er zoveel verschillende interpretaties van de werkelijkheid zijn? En hoe komt het dat mensen zich zo gemakkelijk voegen naar een andere duiding (bijv door over te gaan naar een ander geloof, of door überhaupt gelovig te worden)? Reden: zo’n duiding is slechts van relatief belang. De mens is mogelijkheid: we passen ons aan, in denken, zolang het geen funeste gevolgen heeft in de alledaagse realiteit, of andersom: zolang het ons voordeel brengt in het vervullen van levensfuncties (met name overleven en voortplanting).

Waarom zouden we ons wel druk maken over een bepaalde duiding van de werkelijkheid? Wanneer belangrijke aspecten onzichtbaar blijven. Wanneer we last hebben van een geest die zich iets aantrekt van de situatie in de wereld. Wanneer we onnodig leed (onrecht e.d.) willen voorkomen of verhelpen. Een duiding van de werkelijkheid is immers niet zonder gevolgen.

.

Week 7

.

Religies kennen een aantal noties en denkpatronen die blijk geven van een opmerkelijk soort voorwaardelijkheid, met name wanneer zij als rechtvaardiging dient: als dit niet zou bestaan (een hiernamaals bijvoorbeeld, of reïncarnatie, een God, e.d.), dan zou het bestaan voor mij onbegrijpelijk, zinloos, ja onverteerbaar zijn; dus moet het bestaan. Er is zoveel onrechtvaardigheid in de wereld dat onbestraft blijft, dus moet er wel een God zijn die straft. En aangezien wij onze wereld als onvolmaakt ervaren, moet er wel ergens een volmaakte bestaan.

Er moet méér zijn omdat ik wat er is te weinig vind: voor wie is een dergelijke logica overtuigend?

Het is duidelijk dat pogingen tot verklaring tekort schieten. Maar is dat genoeg reden om te concluderen tot iets dat evenmin verklaard noch aangetoond kan worden (nl het bovennatuurlijke)?

Vervreemding van de eigen oorsprong, letterlijk in de ontheemding of door het gescheiden raken van de bron, manifesteert zich in het verlangen naar de/het onzichtbare andere. In alle monotheïsmen gebeurt deze verlegging door het cultiveren van de gedachte aan een transcendente grootheid, God.

Diep getraumatiseerd door de mensonterende verschrikkingen van het nazisme, wilde Levinas de Europese beschaving zo veranderen dat een nieuwe Holocaust onwaarschijnlijk zou worden. Het denken over menszijn moest grondig op de schop. Dit deed hij door aandacht te vragen voor de andersheid van de ander. Om te beginnen de ander in de gedaante van vreemdeling en behoeftige, maar uiteindelijk is iedereen een ander, hoe familiair of vreemd ook.

Helaas schoot Levinas hierin door. De andersheid van de ander wilde hij veilig stellen door haar een goddelijke status te geven: ‘God openbaart zich in het gelaat van de ander’. Om mee te gaan in Levinas’ poging om de Europese beschaving te ‘gronden’ in een andere mensopvatting, zul je zijn God erbij moeten nemen; zo niet, dan zullen veel van zijn denkbewegingen ontoegankelijk blijven.

Levinas had alle reden om het veronachtzamen van de ander aan de orde te stellen. Ook in de filosofie is er onevenredig veel meer aandacht uitgegaan naar het zelf dan naar de ander. Echter, het monotheïsme, dat voor de joodse ontheemde een absolute vluchtheuvel werd in levensbedreigende tijden, heeft het denken van Levinas over de mens zozeer vertekend, dat zijn opvattingen bij de lezer eerder bevreemding wekken dan dat zij ‘inleiden’ in aandacht voor de andersheid van de ander en werkelijke empathie.

De andersheid van de ander blijft onmiskenbaar een cruciaal thema voor het her-denken van menswaardigheid, en niet alleen in catastrofale tijden. Daartoe zal evenwel ook Levinas her-dacht dienen te worden. De andersheid van de ander, als noodzakelijke uitbreiding en complement van het hedendaagse denken in termen van individualiteit en authenticiteit, is te belangrijk om over te laten aan een specifieke levensovertuiging.

.

Week 6

.

Wil ik iets anders dan authenticiteit, als leidraad in het leven? Ik zou niet weten wat. Wat er ook gebeurt, in welk levenstadium of in welke fase van persoonlijke ontwikkeling ik me ook bevind, wat me ook overkomt, en welke veranderingen ik ook doormaak, in alle situaties telt hoe ik ermee omga. En zou ik die omgangswijze anders willen dan authentiek?

Is het nog van levensbetekenis, om te zoeken naar het goddelijke, het blijvende, het onveranderlijke? Bergt dat zoeken nog een belofte van geluk in zich? Brengt het nog gelukzaligheid, zoals filosofen lange tijd dachten?

‘Alles is energie’, en met de wet van Einstein kun je dus ook zeggen: ‘alles is materie’, - afhankelijk of je het eerste te soft of het tweede te kil acht. En wat zegt het maken van dit onderscheid?

Levenliefhebbend leven: zou ik het een wezen vanuit een andere dimensie of vanuit een ander sterrenstelsel aanraden of toewensen een leven op aarde te leven, als mens? Zou ik het aanprijzen aan een ongeborene die nog van niets weet? Ben ik bereid/ in staat het aardse leven onvoorwaardelijk te beamen?

Wanneer iemand authentiek leeft, gehoor geeft aan zijn eigen waarheidsgevoel, open staat voor wat zich aandient en voor wat beschikbaar is aan ervaringen, kennis en verhalen, en zich laat drijven door de eigen passie voor waarheid, bereid om zelf te transformeren en dat te blijven doen, kan het anders dan dat zo iemand een progressieve kracht zal zijn en een hoop voor menswaardig leven?

Een cultuur die volop ruimte biedt aan authentiek leven, zal niet verstarren, maar verkeert in een proces van permanente aanpassing aan nieuwe omstandigheden.

.

Week 5, 2013

.

 

Zelfs al is het ultieme ‘bewustzijn’ voorbij elke denkinspanning (of er absoluut aan voorafgaand), zich manifesterend in pure aandacht, dan nog is een existentieel referentiekader nodig dat niet strijdig of hinderend is voor het realiseren van dat ultieme ‘bewustzijn’, en om ermee in staat te stellen alledaags te functioneren. En als het referentiekader niet adequaat is, verdient het te worden bijgesteld. Immers, ultiem ‘bewustzijn’ is niet waarmee we het leven beginnen, - althans, niet in gerealiseerde vorm. We treffen ons aan in een wereld. Een referentiekader is nodig om daarmee te dealen, hoe spiritueel we ook zijn.

Wanneer is kunst cultureel relevant? Of is deze hele kwestie irrelevant geworden? Is kunst niet meer van belang voor de vitaliteit van een cultuur, als aanpassingsstrategie in veranderende tijden?

Fascinerend: je kunt hetzelfde ‘meemaken’ en ‘het’ heel verschillend duiden, vanuit uiteenlopende referentiekaders. Wat zegt dat over ‘hetzelfde’ meemaken? En wat is dan de status van duidingen en hun referentiekaders? (En wat zegt het dat we dit kunnen denken?)

Filosofisch pastoraal? Wie zit er nog te wachten op filosofisch gesanctioneerde tips en richtlijnen voor leven en denken? Pastoraal wellicht (bijvoorbeeld in de vorm van zelfhulpboeken), maar is dat een zaak van filosofie?

.

Week 4

.

Waarom zou je filosofische teksten lezen, en met name hoofdwerken? Om niet naïef handlanger te blijven van het culturele ongedachte dat zich ook ophoudt in de eigen vanzelfsprekendheden. Het kwam eerder tot bewustzijn, met name in filosofische teksten, om vervolgens onderdeel te gaan uitmaken van het culturele leven waar we dagelijks op teren. Studeren is dan: inzicht krijgen in de culturele gelaagdheid waarop we leven, als op een alsmaar hoger wordende berg.

De moeilijkheid met werkelijk denken is niet het denken zelf, maar om deze tastende activiteit ook publiekelijk voor te zetten. Hoe innerlijk proevend in dialoog te blijven terwijl je in gesprek bent met anderen?

.

Week 3

.

Onrust. Mensen hebben deze opmerkelijke mogelijkheid om zich van alledaagse troebelen te onthechten en zich terug te trekken in tijdloze zones van hun bewustzijn. Getuigt dit van wijsheid, of is het eerder een vlucht uit de werkelijkheid?

In enkele stromingen in de levenskunstfilosofie is gemoedsrust het streven. Ik denk m.n. aan het Epicurisme (ataraxia) en de Stoa (apatheia). Opmerkelijk is dan wel, dat daartoe de wereld buitengesloten dient te worden. In het Epicurisme letterlijk, doordat men zich terugtrok in een gemeenschap van vrienden. En in de Stoa door ‘onverschilligheid’ (indifferentia) te oefenen t.a.v. gebeurtenissen en situaties buiten je eigen actieradius. Ik heb mijn vraagtekens. Wat zegt het over een existentieel ideaal wanneer daarvoor van alles moet worden buitengesloten of ondergewaardeerd?

Mijn ‘diepste kern’, ‘wezen’ of ‘eigenlijke zelf’ is niet waar ik naar op zoek ben; wat zou het überhaupt kunnen zijn? Alsof we een vrucht zouden zijn met een verborgen pit. Eerder vraag ik me af: wat en hoe is het leven waaraan ik deel heb? En hoe wil ik er aan deelnemen met wat kenmerkend is voor (mijn) menszijn? Dat leidt zeker tot zelfonderzoek, maar dit staat nooit los van onderzoek naar hetgeen groter is dan ikzelf: samenleven met anderen, de wereld, het leven.

. 

Week 2

.

Filosofie: telkens opnieuw de vragen stellen die wezenlijk zijn voor menszijn, deze zelf onderzoeken, met als inzet de eigen existentie, en daarmee het hele bestaan. De rest is ideeëngeschiedenis.

Zonder grondeloos vertrouwen in het bestaan zoeken we ons vertrouwen te stellen in substituties: zelfvertrouwen, vertrouwen in een geliefde of een leraar, vertrouwen in een systeem, in een leer of in een god, - wat is er mis mee zolang de bereidheid leeft om de vertrouwensvraag te blijven stellen en het antwoord te verdiepen?

De overbodig geworden factor. Ik zie werkelijk geen enkele reden om de mogelijkheid open te moeten houden dat er een bovennatuurlijke macht zou bestaan. Wat zou nog aanleiding kunnen geven tot zo’n hypothese? Waar zou zo’n macht voor nodig kunnen zijn? Voor alles wat ik ervaar en ken is een plausibele, natuurlijke, niet-goddelijke verklaring te geven, nu reeds of in de toekomst. En verder zijn er kwesties waar ik niet het belang van inzie om me er druk over te maken. Zoals de vraag hoe het leven of het heelal is ontstaan. Niemand was er bij, en waarom zouden we er meer over willen weten, behalve uit nieuwsgierigheid? Wat zou de relevantie van dergelijke kwesties kunnen zijn voor het in-leven-zijn en de zinvraag? - zonder levensbetekenis dus.
De monotheïstische goden hebben zich wat mij betreft geschaard bij de goden uit het Griekse of Romeinse pantheon; ook over deze generatie goden maken we ons niet meer druk. Belangwekkend, en niet te negeren, blijft evenwel waarom mensen überhaupt in een god of goden hun vertrouwen stellen. Welke vragen, behoeften en verlangens worden door deze scheppingen geadresseerd? En wat doen we er als seculier mee?

Ultieme, onvoorwaardelijke liefde, - zo’n sterk verlangen. Geen wonder dat mensen ooit een liefdesgod in het leven hebben geroepen! Wij mensen lijken er niet toe in staat, behalve in een ouder/kind-relatie.

.

Week 1, 2013

.

Het zwakke denken. De conservatieve pleitbezorger heeft een sterk voordeel: hij weet waarvan hij de verdediger is. Voor zijn argumentatie staat de koers vast. Zekerheid over wat eerder als ‘waar’ gold en ooit zijn geldigheid heeft ‘bewezen’, is zijn troef, met veel historische autoriteit aan zijn zijde. De progressieve denker kan nooit zeker weten of zijn zaak werkelijk hout snijdt; dat moet namelijk nog blijken. Zijn denken wil nieuwe wegen openen; waarheen zij zullen leiden is vooralsnog onbekend. Tegenover de conservatieve zekerheid kan hij slechts voorlopigheid zetten en een tastend denken. Toekomstig denken is per definitie zwak en beweeglijk, en veelbelovend als een groene, uitbottende tak in het voorjaar.

Komen grote culturele prestaties alleen tot stand in bewegingen voorwaarts, in samenlevingen die een achterstandspositie ongedaan hebben te maken, die zich willen bevrijden, die iets willen doen aan ellende en aan de bestrijding van onrechtvaardigheid?

Zonder enige twijfel word ik opgevoed door mijn zoontje. Door zijn bestaan alleen al, door zijn onstuitbare groei en door zijn ontwikkeling waarin ik onvermijdelijk een hoofdrol speel, dwingt hij mij om na te denken over mijn aanwezigheid, over wat ik doe (en niet doe) en hoe, en over wat ik zeg (en niet zeg), en zo meer. Dat is immers waar hij op let, of ik het nu wil of niet. Ook mijn fouten doen ertoe, mijn overreacties, evenals de onderreacties. Nog nooit heb ik mij zo verantwoordelijk gevoeld in de ogen van een ander. En met plezier.

Het kinderloze denken dreigt gemakkelijk iets te vergeten dat een conditio sine qua non is voor de eigen existentie, nl dat ik onbestaanbaar ben zonder te zijn voortgeplant. De mogelijkheidsvoorwaarde voor elk levend wezen is overleven én voortplanten, - als dat al niet geldt voor iemand van de huidige generatie, dan toch zeker voor de vorige. Dit basisgegeven aller basisgegevens missen betekent dat tal van implicaties en consequenties worden genegeerd die grondleggend zijn voor het dagelijks leven en die op nauwelijks te overschatten manier het wereldgebeuren structureren.

.